Visserij en Wind op zee
Er is (nog) onvoldoende bekend over de effecten van windenergie op zee op het mariene ecosysteem. Er moet eerst onderzoek worden gedaan naar die effecten voordat de grootscheepse uitrol van windparken op de Noordzee en andere Europese wateren doorgaat. Dat is de conclusie van vissers en wetenschappers tijdens de door Peter van Daalen geïnitieerde hoorzitting afgelopen woensdag in het Europees Parlement. Namens de Nederlandse Vissersbond was Derk Jan Berends aanwezig en doet verslag.
Aanwezigen
Europarlementariër Peter van Dalen opent de hoorzitting. Meer dan zeventig wetenschappers, journalisten, ambtenaren, vissers en visserijvertegenwoordigers vullen de zaal. De Nederlandse visserijsector is vertegenwoordigd door de vissers van EMK: Job Schot, Dirk Kraak en Jaap Tanis. Pim Visser, Nathanael Middelkoop en Derk Jan Berends zijn namens de kottervisserijorganisaties aanwezig.
Effecten windenergie op zee
Mariene bioloog Thierry Ruellet geeft een presentatie over de effecten van windenergie op zee. Hij onderscheid de effecten tijdens de installatie, de exploitatie en de ontmanteling.
De installatie: Door het plaatsen van een windturbine wordt de bodemfauna verstoord. Bodemmateriaal gaat in suspensie en dat heeft effect op de marine-omgeving. Het duurt vijf tot tien jaar om de toestand weer te krijgen zoals die was, legt Ruellet uit. Ook de impact van heien van palen heeft in een straal van vele kilometers negatieve gevolgen op zeezoogdieren. Zij raken verstoord door de geluiden en/of kunnen zwemblaasproblemen krijgen en daardoor gedesoriënteerd raken.
De exploitatie: Tijdens de exploitatie dient de metaalstructuur beschermd te worden met zogenaamde opofferingsmaterialen (anoden). Cadmium uit die materialen komt (0,002%) in het milieu terecht en dat heeft negatieve effecten op het zeeleven. Electromagnetische velden beperken zich lokaal, maar op het gedrag en de fysiologie van zeezoogdieren heeft dit negatieve effecten. Het effect op vissen en andere mariene organismen is nog niet voldoende onderzocht. Een windpark trekt in eerste instantie vissen aan, maar de gedachte is dat door gebruik van onder andere opofferingsmaterialen die weer verdwijnen, zo stelt Ruellet. Het gebruik van bellenschermen kan de negatieve effecten van geluid van de constructie van windturbines enigszins verwachten.
Effect op golven en gelaagdheid van de bodem
Luca van Duren van Deltares (instituut voor toegepast onderzoek op het gebied van water en ondergrond) vertelt in haar presentatie dat effecten van windenergie op zee niet zijn uit te sluiten. De Nederlandse overheid heeft een studie uitgevoerd naar de effecten van windenergie op het ecosysteem. Een mariene omgeving is dynamisch en de mens heeft daar invloed op. Windenergie geeft nieuw substraat in en beïnvloed de golven en de bodem. Het heeft ook invloed op de algengroei en daarmee het ecosysteem.
Van de kleinschalige processen rondom individuele turbines is al het één en ander bekend, maar over grootschalige windparken is weinig bekend, vertelt Van Duren. Uit satellietbeelden blijkt dat de windparken van Belwind en Tortelwind – relatief kleine parken – al op 70 kilometer afstand effect hebben op de wind, laat staan op de golven die zorgen voor een gelaagdheid van de bodem. Gelaagdheid gaat de uitwisseling van voeding en zuurstof tegen wat effect heeft op het ecosysteem.
Uit Duits onderzoek blijkt dat in een bestaand windpark er sprake is van stratificatie met een duidelijke laag koud en een laag warm water. Windturbines zorgen op modderbodems voor vertroebeling, wat een negatief effect heeft op de groei van algen en dus het ecosysteem. In gebieden waar nu gelaagdheid is kan dat totaal veranderen door het plaatsen van een windpark, omdat er dan juist vertroebeling en vermenging plaats zal vinden. Er ontstaat concurrentie tussen diersoorten die er meer of minder van profiteren.
Het (fors) uitbreiden van het aantal windparken kan dus effecten hebben op het ecosysteem. We staan nog in de kinderschoenen voor wat betreft onderzoek naar de effecten. Echter, windenergie gaat erg snel en een voorzorgprincipe zou verstandig zijn. Er zijn alternatieven voor windenergie. Het ecosysteem moet de kans krijgen om zich aan te passen en er moet bijsturing kunnen plaatsvinden als de effecten negatief zijn, zo sluit Van Duren haar presentatie af.
Visserij en Wind op zee
Europe energieneutraal
Namens de Europese Commissie licht Felix Leinemann het beleid toe. In het kader van de Green Deal heeft wind op zee een top-prioriteit, vertelt Leinemann. Europa wil als eerste continent in 2050 energieneutraal zijn. Er is nu 20 GW en 4.000 turbines gerealiseerd in Europa. In 2030 zal dit verviervoudigen conform de doelstellingen van de lidstaten. Er zal dan 25% van de energie uit hernieuwbare bronnen moeten komen. De maritieme ruimte wordt gebruikt om deze energiedoelstellingen te behalen, maar wel met behoud van de rol van de andere functies van de oceaan en zeeën.
Hoe kunnen we windparken en visserij integreren? Hoe staan de lidstaten tegenover het toelaten van visserij in windparken? Hoe zit het met de verzekerbaarheid van kabels als die beschadigd worden door vissers? Veel vragen zijn nog onbeantwoord.
Nederland, België en Duitsland hebben al maritieme ruimteplannen op basis van de EU-richtlijn, andere lidstaten zijn nog niet zover. Er dient in iedere lidstaat een open en transparant proces plaats te vinden. De Commissie steunt de lidstaten daarbij. Zo is er een platform wat een gereedschapskist is voor lidstaten. Er is ook steun voor grensoverschrijdende samenwerking zoals een project voor het uitbouwen van windparken op de Noordzee waar 20 miljoen euro voor beschikbaar is gesteld. Verder is er een expertgroep samengesteld waarin de windenergie, maar ook andere sectoren (visserij), voor zijn uitgenodigd om hierin plaats te nemen. Peter van Dalen benadrukt het belang van deelname aan deze expertgroep.
Van 89 GW naar 450 GW
De windenergiesector wordt tijdens de hoorzitting vertegenwoordigd door Giles Dickson van WindEurope. De huidige capaciteit is 24 GW, wat 2% van het Europese gebruik is. De plannen van de Commissie betekenen een forse toename van windenergie naar 89 GW (2030) en afhankelijk van de scenario’s 230-450 GW in 2050. Het aantal parken dat gerealiseerd moet worden zal moeten groeien van 3 GW/jaar in 2021, naar 8 GW/jaar in 2030 en 18 GW/jaar in 2050.
Hoe haalbaar en betaalbaar is 450 GW rekening houdend met andere belangen? In november 2019 is het rapport van WindEurope gepresenteerd aan de Commissie. Het is haalbaar, maar dan moet er wel het één en ander gebeuren; aldus Dickson. De Noordzee wordt de belangrijkste zone waar windenergiewinning moet gaan plaatsvinden, bijvoorbeeld door de volgende landen: het Verenigd koninkrijk (80 GW), Nederland (60 GW), Frankrijk (57 GW), Duitsland (36 GW), Denemarken (34 GW) en Noorwegen (30 GW).
Hoeveel dit kost? Hoe dichter een windpark bij de kust wordt gebouwd, hoe goedkoper het is, vertelt Dickson. In bepaalde gebieden kan geen windenergie geplaatst worden, omdat die bijvoorbeeld voor defensie nodig zijn. Dickson geeft het voorbeeld van het Belgische EEZ-gebied. Op de geplande windparken liggen visserijgebieden. WindEurope heeft samengewerkt met de Belgische overheid om alle belangen af te wegen bij de realisatie van windenergie.
WindEurope wil een vreedzame samenwerking bereiken door meervoudig gebruik van de ruimte mogelijk te maken, geeft Dickson aan. Als voorbeeld noemt hij hier het Kilkeel windpark in Noord-Ierland, waarbij er concreet wordt samengewerkt tussen de windmolensector en de vissers. Ook in de buurt van St. Nazaire in Frankrijk is door samenwerking met de vissers het windmolenpark aangepast ten opzichte van het eerdere ontwerp, waardoor vissers met kunnen blijven vissen de komende twintig jaar.
Ook op het gebied van aquacultuur bieden windparken mogelijkheden volgens Dickson. Het kweken van oesters en mosselen in Nederland noemt hij daarbij als voorbeeld.
Klimaatverandering
Anne-Céline Dragon, beleidsmedewerker van WWF, heeft zelf onderzoek gedaan naar windmolenparken. Dragon wijst op het feit dat er sprake is van klimaatverandering. We zitten ‘al’ 1,5 graden verwijdert van het Akkoord van Parijs. Het waterpeil stijgt behoorlijk snel, aldus Dragon. Volgens haar is klimaatverandering een feit.
De belangrijkste impact is de verslechtering van het ecosysteem, wat effect heeft op het bruto nationaal product. We moeten iets doen om de fameuze buffer tegen klimaatverandering – de oceaan – te helpen. Iedereen moet inzien dat we de oceaan moeten respecteren, vindt Dragon.
Klimaatneutraal zijn in 2050 betekent voor haar dat de emissie met 90% verlaagd moet worden. Om dat te bereiken moet actie ondernomen worden, waar nog veel onderzoek voor nodig is. Alvast oppert WWF dat de negatieve effecten tijdens opbouw van windparken vermeden worden en er moet volgens Dragon een plan gemaakt worden om de mariene omgeving te beschermen. In 2030 moet dat voor 30% van de aangewezen gebieden (MPA’s) gelden.
We offeren natuur op om diezelfde natuur te beschermen
De film Le Vent du Mensonge (wind leugen) wordt getoond als aftrap van het pleidooi van de vissers. In de filmvertellen vissers Cor Vonk en Dirk Kraak hun verhaal over de effecten van windparken op hun visserij. Vissen worden verjaagd uit windparken of sterven uit zodra er windturbines op paaigebieden worden geplaatst.
Uit de plannen van de Europese Unie blijkt dat 70% van de visgebieden wordt volgebouwd met windparken en dus verloren gaan. Vissers zijn begaan met de natuur en willen niet dat de Noordzee een industrieterrein wordt. Franse schelpenvissers vrezen ook voor hun visserij.
“Voor iedere visser op zee, werken er drie aan de wal. Doe eerst goed onderzoek voordat je de zee volbouwt met windmolens. We offeren de natuur op om diezelfde natuur te beschermen. Wat is dan het uiteindelijke resultaat”, vraagt visser Dirk Kraak zich af tijdens de hoorzitting.
Visserij en Wind op zee
Wij willen geen compensatie, wij willen blijven vissen
Olivier Becquet geeft namens de Franse kleinschalige visserij commentaar. Hij geeft aan dat we niet teveel mogen verspillen voor onze visserij. We voeren nu geen voedseloorlog, maar een energieoorlog. Frankrijk en IJsland hebben de laagste CO2-uitstoot (kernenergie), maar geldt dat ook voor andere lidstaten?
De zee is een rijke, maar kwetsbare omgeving, schetst Becquet. De zee leeft en als die wordt aangetast, dan wordt het voortbestaan bedreigd en ook het inkomen van de vissers. Het aantal regels van de overheid rijst de pan uit, maar het leidt nergens toe. Vissers respecteren iedereen, maar dat is omgekeerd niet het geval, zegt Becquet. Projecten voor windenergie worden erdoor gedramd en de wetgeving wordt er zelfs voor aangepast. Het is allesbehalve neutraal.
Klimaatverandering wordt door de mens veroorzaakt en we zitten in het slob. Kernenergie heeft veel weerstand vanwege het afval maar is wel een alternatief vindt Becquet. Vissers zijn de schildwachten van de zee. Vissers weten wat de zee ons kon bieden en niet meer wat het kan bieden, want het wordt alleen maar minder door windenergie.
We weten dat windparken verstorende effecten hebben op de vissoorten waar wij op vissen. In Frankrijk hebben we daar nog geen ervaring mee, elders in Europa wel. Een fundamentele fout is dat windenergie op zee de bevolking gerust stelt, maar er is geen kaart te maken die garandeert dat alles onder water blijft zoals het nu is, zegt Becquet in zijn pleidooi. De vissers willen een moratorium op het bouwen van nieuwe windparken op zee; eerst de studies afwachten voordat er verder wordt gebouwd. Wij willen geen compensatie, wij willen blijven vissen. Vissers worden verkeerd geïnterpreteerd als windmolenexploitanten zeggen dat de vissers geen bezwaar hebben tegen windparken, aldus Becquet.
We waren vissers, zijn vissers en blijven vissers
Tot slot spreekt Job Schot namens de Nederlandse en Belgische vissers. De natuur laat verschillende gezichten zien; de zee geeft en de zee neemt. De windenergie op zee verjaagd onze vis en daardoor komt de visserij in gevaar met als gevolg dat de consument geen verse zeevis meer kan krijgen, vertelt Schot.
Het rapport van WindEurope betwijfelt of windenergie wel de bijdrage levert die wordt voorgesteld. Waarom moeten we in Nederland en België zoveel windenergie opwekken? De geplande windparken beslaan een gebied zo groot als Ierland of wel 25-30% van het oppervlak van de Noordzee. De biodiversiteit op de Noordzee met ruim 1.200 soorten is goed op orde. De visbestanden staan er goed voor.
Schot wijst de aanwezigen op de negatieve effecten van de windmolens op zee tijdens het heien en geluid van de werkende turbines zelf. De electromagnetische velden die de kabels veroorzaken hebben een negatief effect op zeedieren. Rondom de windparken wordt niets meer gevangen zo blijkt uit de ervaring van Schot.
Het in zee ‘donderen’ van grote hoeveelheden steen heeft een effect op de zee. Rampen kunnen zich gaan voordoen en hij geeft het voorbeeld van de aanleg van de Deltawerken die hebben gezorgd voor het vernietigen van een ecosysteem. Hij roept beleidsmakers op om eerst onderzoek te doen voordat verder wordt gegaan met de bouw van windmolenparken op zee. De huidige MER-rappporten en Ospar Verdrag moeten gerespecteerd worden. Het voorzorgsprincipe moet worden gehanteerd. Goede resultaten van het visserijbeleid worden teniet gedaan door de windenergie op zee. We moeten samen zorgen voor een gezonde zee. Wij als vissers doen dat en willen dat graag met u doen, zegt Schot. Wij waren vissers en zijn vissers en willen dat blijven.
Vanuit de zaal komt een vraag: zien vissers nu al dat ze minder vangen? Job Schot zegt dat vissers nu al merken dat er minder gevangen wordt rondom windparken. De opdrukstroom rondom de turbines om aangroei van schelpen en andere flora en fauna te voorkomen, is al schadelijk. Terwijl pulsvisserij verboden is. Het verhaal van WindEurope dat er sprake is van goede samenwerking met vissers is niet de praktijk. De back up van de windenergievoorziening zijn centrales die vier keer zoveel energie nodig hebben om op te starten. Ik kan geen voordelen van windenergie op zee vinden, sluit Schot af.
Meer informatie
Derk Jan Berends
Neem voor meer informatie contact op met Derk Jan Berends via 0527-698151 of secretariaat@vissersbond.nl.
